Οι βλάβες του αυτοσεβασμού
Με όσα είδαµε παραπάνω, φαίνεται πως τη σηµερινή µας συµπεριφορά, την επηρεάζουν επιλογές που κάναµε πρίν κάποιες γενεές. Είχαμε ξεκινήσει με τη φυσιολογική ανάγκη για συναισθηµατική ασφάλεια βασισμένη σε δυο αντιλήψεις: τον αυτοσεβασµό και την αυτοπεποίθηση. Οι νοηματοδότες μας (ιστορικοί, συγγραφείς, πολιτικοί) στήριξαν αυτές τις αντιλήψεις σε µιαν εντυπωσιακή συλλογική ταυτότητα: ένα ένδοξο χτες -Σαλαμίνα, Μεγαλέξανδρο, Βυζάντιο- που απαιτούσε ένα αντάξιο σήµερα. Αυτό το στάδιο κράτησε περίπου 3 γενεές, ως τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Εκεί χάσαµε την αυτοπεποίθησή µας. Κρατήσαμε το άλλο θεμέλιο, τον αυτοσεβασµό, χάρη σε ένα τέχνασµα, τη θυµατολαγνεία: είµαστε θύµατα συµφοράς, αδικηµένα, προδοµένα – αλλά αξιοθαύμαστα θύµατα. Αντί για θύματα της ψήφου μας στις εκλογές του 1920, να προτιμήσουμε τον Κωνσταντίνο αντί τον Βενιζέλο.
Μια τέτοια φυγή απο την πραγματικότητα εκδηλώνεται στην καθηµερινή ζωή µε τρεις τρόπους: την πνευµατοµανία, την ασυλία και την απαίτηση.

Η θυµατολαγνεία είναι ένα μικτό συναίσθηµα. Περιέχει λύπηση αλλά και ευχαρίστηση, όπως δείχνει το δεύτερο συστατικό τής λέξης. Η θυµατολαγνεία µάς επιτρέπει να εισπράττουµε τόκους από οδύνες που δέν νιώσαµε, όπως και η μνημοδόμηση µάς δίνει µερίσµατα από επενδύσεις που δέν κάναµε.
Πλησιάζουµε το αυτί εκεί που τα κύτταρα τής συνείδησης ακουµπούν σε κείνα τού ονείρου, στο χώρο τού ρεµπέτικου: «σκληρή µε πρόδωσες, άχ τι µούκανες. Μα θα το υποστώ κι αυτό, µε λεβεντιά και πόνο». Τούτο το μέρος τού νου εκπέµπει κύµατα νοσταλγίας, απελπισίας, καϋµού. Τρέφεται από την λύπηση που νιώθει ο νεοέλληνας για τον εαυτό του, σάν θύµα αθώο αλλά καρτερικό είτε µιάς γυναίκας, είτε τής κοινωνίας, ή -εάν το δούµε εθνικά- σαν θύµα ηρωϊκό τών ξένων που µάς βάλανε στο µάτι. Αυτά τα κύτταρα υπήρχαν πολύ πρίν από το ρεµπέτικο:

Η ανάγκη για συναισθηματική ασφάλεια είναι ανάγκη για αυτοσεβασμό και αυτοεκτίμηση. Κάτι όμως πήγε στραβά στη διαδρομή. Γιά να το καταλάβουμε πρέπει να πάμε 7-8 γενεές πίσω -δεν είναι πολύ- στην εποχή όπου γεννιέται το νεοελληνικό κράτος, με μια κοινωνία τρομαγμένη από τις σφαγές και ζαλισμένη από τούς εμφύλιους πολέμους. Υπο τέτοιες συνθήκες, η ανάγκη για συναισθηματική ασφάλεια δεν αποτελούσε ατομική υπόθεση, αλλά απαίτηση ολόκληρης τής κοινωνίας.

Γεννιέσαι μέσα σε μιά γλώσσα. Ενώ μεγαλώνεις, ονομάζεις τον κόσμο γύρω σου και τον κόσμο μέσα σου με τις έννοιες που ποτίζουν την κοινωνία σου. Άλλα βιώματα και αντιλήψεις περιέχει η εδώ γλώσσα, και άλλα η εκεί. Έτσι, ενώ το λεξικό δίνει λ.χ. ως ισοδύναμες τις λέξεις «αποτυχία» και «failure», οι έννοιες τους διαφέρουν, όπως και εκείνες που αφορούν τον πόνο. Ας δούμε πώς:

Το άρθρο της Άννας Ποταμιάνου δημοσιεύτηκε στη Μεσημβρινή της 25.6.1992 με τίτλο ‘Δυνατότητες και επιλογές στην Ελλάδα’.

«Τα τελευταία χρόνια, μέσα και έξω από την Ελλάδα, τα μηνύματα για κατιούσα πορεία σε κάθε τομέα της ζωής της χώρας (παιδεία, οικονομικά, κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, κλίμακες αξιών) συγκλίνουν στη διαπίστωση φθοράς και ανεπάρκειας. Οι διαπιστώσεις διαφέρουν ως προς το «ποιος» ή «τι» φταίει στο επίπεδο της ηγεσίας, συμπεριλαμβανομένης της πνευματικής, αλλά η κατάληξη είναι συνήθως η ίδια ερώτηση: «Ποιος θα μας βγάλει από το τέλμα; Ποιος θα δώσει τη λύση στο αδιέξοδο;»

Το κείμενο που ακολουθεί αφορά τις σκέψεις του Patrick Leigh Fermor για τη «διπλή ταυτότητα» της κοινωνίας μας, όπου οι «Ρωμιοί» και οι «Ελληνες» αποτελούν ‘δυο ψυχές στο ίδιο στήθος’. Ο Φέρμορ γνώριζε την Ελλάδα όσο λίγοι. Γεννημένος το 1915, διέσχισε τη χώρα με πεζοπορίες, πολέμησε τους Γερμανούς στα βουνά, αγάπησε τον τόπο μας και τους ανθρώπους, και έγραψε δύο σημαντικά βιβλία: ‘Μάνη’ και ‘Ρούμελη’. Τα αποσπάσματα που ακολουθούν είναι από το τρίτο κεφάλαιο τού ‘Ρούμελη’, που έχει ως τίτλο ‘The Helleno-Romaic Dilemma’.

Αυτή την άποψη υποστηρίζει ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο που δημοσίευσαν οι Παναγής Παναγιωτόπουλος και Βασίλης Βαμβακάς, με τίτλο «Ακροβάτες στο σχοινί: η ελληνική κοινωνία ανάμεσα στις σύγχρονες ευρωπαϊκές απαιτήσεις και τα αρχαϊκά πολιτισμικά αντανακλαστικά». Το άρθρο τους είναι σημαντικό διότι ενώ αφορά σκόρπια πράγματα που ήδη όλοι γνωρίζουμε, τα «δένει» με έναν τρόπο διαφωτιστικό, στον οποίο δεν έχουμε συνηθίσει.

Ανάμεσα στις ιδέες που λαβαίνω για την ιστοσελίδα «τέχνη του βίου»: γιατί δεν δείχνει γυμνά η κινεζική τέχνη, αντίθετα με την ελληνική; / μήπως οι προτιμήσεις μας είναι περισσότερο ‘βιολογικές’ παρά ‘ψυχικές’; / μια αντίκρουση και μια επιβεβαίωση της άποψης του Παναγιώτη Κονδύλη για τη σχέση κομμάτων-κράτους / μια πρόταση για να βλέπουμε τα πράγματα πιο σφαιρικά / γιατί λείπει το κεφάλαιο που αφορά την οθωμανική εποχή. Δείτε εδώ τις σχετικές παρατηρήσεις:

Μήπως η ‘ελληνική δυσφορία’ έχει κάποια σχέση με την αδυναμία των πρωθυπουργών να κυβερνούν το κράτος; Μιαν αδυναμία που οφείλεται στη μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην τυπική και την πραγματική τους εξουσία; Ώστε ακόμα και να θέλουν να κάνουν κάτι, να μην το μπορούν; Αυτή την αδυναμία εξετάζει το βιβλίο «Πρωθυπουργοί στην Ελλάδα: το παράδοξο της εξουσίας» που έγραψαν δυο καθηγητές πολιτικής επιστήμης σε αγγλικά πανεπιστήμια, ο Κέβιν Φέδερστοουν και ο Δημήτρης Παπαδημητρίου. Ας δούμε τα κυριότερα ευρήματά τους.

Ο Ζολώτας εντοπίζει τη ρίζα της «ελληνικής κακοδαιμονίας» στο πείσμα των κυβερνητικών κομμάτων να λεηλατούν το κράτος ως αποικία τους. Αυτό το διαπίστωσε το 1989-90 ενώ ήταν πρωθυπουργός μιας μεταβατικής οικουμενικής κυβέρνησης. Οι πολιτικοί αρχηγοί που υποτίθεται ότι τον στήριζαν (Ανδρέας Παπανδρέου, Μητσοτάκης, Φλωράκης) αρνήθηκαν να στηρίξουν ένα σχέδιο οικονομικής διάσωσης για να μη γίνουν αντιπαθείς, και έτσι εκείνος αναγκάστηκε να τα μπαλώσει μόνος του.